Kaszel: przyczyny, rodzaje i leczenie

Co warto wiedzieć na temat kaszlu

Kaszel: Przyczyny, rodzaje i leczenie

Każdy poczuł kiedyś tę siłę, z jaką podczas odkasływania powietrze jest wyrzucane na zewnątrz. Kaszel bywa naprawdę uciążliwy, jednak nie należy go unikać, tylko przyjrzeć się temu, czemu służy – to genialny odruch obronny organizmu.

Przejdź do...

Jak powstaje kaszel?

Kaszel to mechanizm obronny organizmu. Dochodzi do niego wtedy, gdy na drogi oddechowe działają bodźce chemiczne lub mechaniczne. Mogą to być przykładowo wdychane cząsteczki kurzu albo ciała obce, które dostaną się do dróg oddechowych lub oskrzeli. W celu oczyszczenia dróg oddechowych z obcych substancji powietrze zostaje gwałtownie wydmuchane – przeszkadzające cząsteczki są wyrzucane na zewnątrz, co ponownie umożliwia swobodne głębokie oddychanie. 

Innym powodem kaszlu jest często zakażenie wirusowe, czyli przeziębienie lub ostre zapalenie oskrzeli. Czynniki chorobotwórcze często zasiedlają najpierw górne drogi oddechowe, by później rozprzestrzenić się do dolnych dróg oddechowych.

Wirusy, które wnikną do organizmu, atakują komórki błony śluzowej wyścielającej oskrzela, co może upośledzać funkcjonowanie rzęsek. W normalnych warunkach te drobne rzęski w naturalny sposób transportują śluz i wszystko, co zostało w nim unieruchomione, do gardła. W ten sposób płuca samoistnie się oczyszczają. W przypadku zakażenia produkcja śluzu wzrasta, co ma na celu odprowadzenie czynników chorobotwórczych z płuc. Jednak jeżeli rzęski nie są w stanie pełnić swojej funkcji oczyszczającej, organizm próbuje pozbyć się nagromadzonego śluzu poprzez kaszel. Jeżeli śluzu jest dużo, mówimy o kaszlu produktywnym.

Odruch kaszlu

Dobra wiadomość jest taka, że dopóki układ odpornościowy działa prawidłowo, organizm zazwyczaj samodzielnie zwalcza czynniki chorobotwórcze. Jednak w typowym okresie przeziębień układ odpornościowy może ulec osłabieniu przez czynniki takie jak przeciąg, wilgotne ubrania a także zimne stopy lub przesuszone błony śluzowe, co ułatwia wirusom wniknięcie do organizmu. Dlatego też: w przypadku kontaktu z przeziębionymi osobami w miejscu pracy, w przedszkolu lub szkole wirusy mogą drogą kropelkową przedostać się przez drogi oddechowe do oskrzeli. Aby tego uniknąć, zaleca się przestrzegać ogólnych zasad higieny. Jeżeli doszło już jednak do zakażenia, warto znać różne określenia, pozwalające rozróżnić rodzaje kaszlu, aby podczas wizyty u lekarza lub w aptece móc dokładniej opisać swoje dolegliwości związane z kaszlem i szybciej znaleźć środki, które pozwolą je skutecznie złagodzić.

Czym różni się kaszel nieproduktywny od kaszlu produktywnego?

Na co dzień zazwyczaj wyróżniamy kaszel suchy, czyli nieproduktywny oraz kaszel produktywny, czyli inaczej wilgotny lub mokry.

Kaszel suchy – kaszel wynikający z podrażnienia gardła

Czasami wystarczy pyłek kurzu albo zbyt suche powietrze w ogrzewanym pomieszczeniu. Gdy błona śluzowa gardła jest wysuszona i podrażniona, nawet najmniejsza przyczyna może wywołać kaszel lub silny napad kaszlu. Charakterystyczne dla tego kaszlu jest to, że funkcja oczyszczająca dróg oddechowych jest nieskuteczna. Bez wydzielania śluzu kaszel nie przynosi fizjologicznej korzyści w postaci transportu śluzu i stanowi przede wszystkim reakcję na bodziec. W takim przypadku potocznie mówi się o kaszlu nieproduktywnym, suchym kaszlu lub kaszlu wynikającym z podrażnienia gardła. Kaszel nieproduktywny jest suchy, szczekający i może być szczególnie uciążliwy wieczorem oraz w nocy, gdy pozbawia nas i innych cennego snu. Zasadniczo jednak w naturalnym procesie leczenia po fazie kaszlu produktywnego może wystąpić kaszel suchy.
Kaszel produktywny – kaszel z odkrztuszaniem plwociny (śluzu)

Kaszel produktywny jest mokry, śluzowaty oraz prowadzi do słyszalnego odrywania się śluzu. wydzielina może stanowić pożywkę dla czynników chorobotwórczych takich jak bakterie. Ważne jest, aby nie hamować odruchu kaszlowego , tylko wspomagać odkrztuszanie wydzieliny – w ten sposób oskrzela pokryte śluzem są oczyszczane z zalegającej w nich wydzieliny. Często natychmiast po dotarciu do krtani odkrztuszony śluz jest połykany, więc nie zwracamy na niego uwagi. Dlatego laikowi może nie być łatwo odróżnić kaszel suchy od produktywnego (mokrego). Jeśli to możliwe, warto bliżej przyjrzeć się plwocinie, ponieważ może ona stanowić wskazówkę dotyczącą przyczyny choroby i zostać oceniona przez lekarza.

Płyn doustny Prospan® w saszetkach

Skuteczne rozwiązanie w podróży.

Płyn doustny Prospan® w praktycznych saszetkach jest zawsze łatwo dostępny.

Dowiedz się więcej

Kaszel ostry, podostry i przewlekły

Oprócz rozróżnienia na suchy i produktywny kaszel ocenia się również pod względem czasu jego trwania. Na tej podstawie można wyróżnić kaszel ostry, podostry i przewlekły.

Kaszel ostry

Kaszel tego rodzaju trwa około dwóch tygodni i najczęściej jest wywoływany zakażeniem dróg oddechowych, w tym przeziębieniem. Może być również spowodowany alergią lub dostaniem się ciała obcego do dróg oddechowych.

Kaszel podostry

Kaszel podostry trwa zazwyczaj od dwóch do ośmiu tygodni. powodem jest zazwyczaj przeciągające się zakażenie dróg oddechowych, którego objawy – z wyjątkiem kaszlu suchego – już minęły.

Kaszel przewlekły

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia kaszel jest określany jako przewlekły, gdy kaszel i plwocina występują przez większość dni przez co najmniej trzy miesiące w ciągu dwóch kolejnych lat. Przyczyny mogą być bardzo różne: astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli lub przewlekła choroba płuc, taka jak POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc) - to tylko niektóre z nich. Mogą one prowadzić do trwałego zwężenia oskrzeli i utrzymywania się objawów. Dodatkowo chory może mieć nasilony odruch kaszlowy. Często nawet słabe, nieuświadomione czynniki, takie jak długie mówienie, zmiana temperatury, zapachy i tym podobne, mogą wywoływać kaszel. W takim przypadku w celu łagodzenia dolegliwości w przebiegu przewlekłych chorób zapalnych oskrzeli można stosować leki na kaszel pochodzenia roślinnego, takie jak Prospan®.

Jak długo trwa kaszel?

Kaszel, podobnie jak katar, pojawia się w przebiegu zwykłego przeziębienia, natomiast jego największe nasilenie występuje wtedy, gdy inne objawy już ustępują. W związku z tym kaszel często utrzymuje się dłużej niż inne dolegliwości. Ostry kaszel związany z przeziębieniem może trwać dwa tygodnie lub dłużej, a następnie przekształcić się w kaszel podostry.

Kaszel związany z przeziębieniem – trzy fazy

Faza I: Kaszel wynikający z podrażnienia gardła

2–3 dni suchego kaszlu bez plwociny

Faza II: Ostre zapalenie oskrzeli

Do 14 dni kaszlu z  wydzieliną

Faza II: Kaszel poinfekcyjny

Do 8 tygodni suchego kaszlu


Pierwsza faza – kaszel wynikający z podrażnienia gardła

W pierwszej fazie najczęściej występuje suchy kaszel wynikający z podrażnienia gardła, który utrzymuje się od dwóch do trzech dni.

Druga faza – ostre zapalenie oskrzeli

W drugiej fazie może wystąpić ostre zapalenie oskrzeli – w wyniku reakcji obronnej przed wirusami rozwija się stan zapalny komórek błony śluzowej w oskrzelach. Organizm chce zwalczyć wirusy i wytwarza więcej śluzu w oskrzelach, aby oddzielić wirusy wywołujące przeziębienie i usunąć je z dróg oddechowych. W związku ze wzmożoną produkcją śluzu rzęski w oskrzelach nie są w stanie skutecznie spełniać swojej roli polegającej na samooczyszczaniu. W związku z tym organizm uruchamia dodatkowy mechanizm kaszlu. Nasilające się zablokowanie może powodować skurcz mięśni oskrzeli, co może objawiać się bolesnymi napadami kaszlu. Ostre zapalenie oskrzeli często stanowi powikłanie przeziębienia, dlatego oprócz kaszlu mogą wystąpić typowe objawy mu towarzyszące, takie jak lekka gorączka, katar i ból gardła.

Trzecia faza – faza regeneracji

W trzeciej fazie organizm wraca do równowagi po przeziębieniu. W związku ze stanem zapalnym dróg oddechowych może się jeszcze czasami utrzymywać suchy kaszel wynikający z podrażnienia gardła, trwający po zakończeniu dwutygodniowej ostrej fazy choroby.

Jak leczyć kaszel związany z przeziębieniem i ostre zapalenie oskrzeli?

W leczeniu kaszlu związanego z przeziębieniem zaleca się stosowanie, między innymi, leków na kaszel pochodzenia roślinnego.

  • Leki pochodzenia roślinnego, takie jak Prospan®:stosowanie ekstraktów roślinnych, na przykład z bluszczu, ma długą tradycję w medycynie. Niektóre substancje roślinne, w tym również specjalny ekstrakt z bluszczu EA 575® zawarty w preparacie Prospan, zostały dokładnie naukowo zbadane i okazały się2, 3 skuteczne w leczeniu objawów ostrego kaszlu2.2
  • Owijanie i nacieranie klatki piersiowej:W przypadku przeziębienia, szczególnie w fazie kataru, pomaga nacieranie klatki piersiowej maściami zawierającymi olejki eteryczne: z igieł sosnowych, eukaliptusowy, mentolowy lub kamforowy. Ważne: nigdy nie należy stosować olejków eterycznych u niemowląt i dzieci w wieku poniżej 2 lat! Pomocne mogą być również stosowanie okładów na klatkę piersiową – zimny okład przy dużej potliwości oraz ciepły okład w przypadku wychłodzenia.
  • Inhalacje: Aby uspokoić błony śluzowe i ułatwić odkasływanie, stosuje się inhalacje słoną wodą lub naparem z rumianku. Błony śluzowe stają się nawilżone, co ułatwia odkrztuszanie. Można również stosować ciepłą wodę z olejkiem eterycznym np. eukaliptusowym.

Ostatecznie liczy się szybki powrót do zdrowia. W tym celu warto pozwolić sobie spędzić odpowiednio dużo czasu w łóżku – pozwala to oszczędzać organizm i wzmacnia układ odpornościowy.

Nasze leki na kaszel ze specjalnym ekstraktem z bluszczu EA 575

Substancja czynna i 70 lat doświadczenia sprawiają, że produkty Prospan® wykazują odczuwalnie silnie i udowodnione szybkie działanie w przypadku kaszlu i zapalenia oskrzeli. Miliony pacjentów na całym świecie ufają sile leku „made in Germany".

Przejdź do produktów

Kaszel: przyczyny i możliwe choroby

Niewiele chorób dróg oddechowych przebiega bez kaszlu. Dlatego przyczyny kaszlu są bardzo różne. Aby móc stwierdzić przyczynę kaszlu, warto dokładniej przyjrzeć się możliwym chorobom:

W przypadku przeziębienia dochodzi do zakażenia górnych dróg oddechowych. Objawami przeziębienia są: ból gardła, katar i chrypka. Ponadto często występuje kaszel związany z przeziębieniem. Jesienią i zimą przeziębienie występuje szczególnie często, przy czym u osób dorosłych zakażenie od dwóch do czterech razy w ciągu roku nie jest niczym zaskakującym. U dzieci kaszel i katar mogą występować nawet od ośmiu do dwunastu razy w ciągu roku. Podsumowując, przebieg przeziębienia to kwestia bardzo indywidualna, natomiast ogólna zasada jest taka, że w przypadku braku powikłań objawy zaczynają ustępować po upływie od trzech do siedmiu dni, natomiast całkowicie ustępują po około dwóch tygodniach.
W przypadku „prawdziwej grypy” chodzi o chorobę wirusową wywoływaną przez wirus grypy. Istnieją trzy rodzaje wirusów grypy (A, B, C), przy czym najgroźniejszy jest wirus grypy typu A. Wirus ten występuje na całym świecie i ciągle mutuje, co stanowi wyzwanie dla prac związanych z opracowywaniem szczepionki.

Przenosi się zazwyczaj drogą kropelkową. Często „zakażenie grypowe”, rozumiane jako przeziębienie, jest utożsamiane z grypą. Przy takim porównaniu należy zachować ostrożność – grypa i przeziębienie to nie to samo! W przypadku prawdziwej grypy objawy zazwyczaj występują nagle i są nasilone. Najczęściej grypa zaczyna się od dreszczy i silnego poczucia rozbicia. Oprócz tego może występować gorączka do 40 stopni. Inne możliwe objawy to ból gardła, suchy kaszel, katar, łzawienie oczu, mdłości i bóle głowy.

Bez powikłań grypa zazwyczaj trwa od jednego do dwóch tygodni – pozostanie w łóżku jest w tym przypadku konieczne! Istotną rolę odgrywa ogólny stan zdrowia chorego. W przypadku osób starszych, niemowląt lub osób cierpiących na inne choroby grypa może mieć ciężki przebieg, a nawet stanowić zagrożenie życia. Ponadto po ostrym zakażeniu układ odpornościowy jest bardzo osłabiony. W fazie ostrej oraz po niej organizm jest szczególnie podatny na zakażenia bakteryjne, w tym zapalenie płuc lub uszu. Kaszel może również być jednym z objawów COVID-19, często z towarzyszeniem gorączki i kataru. W takim przypadku ważne jest, aby zwracać szczególną uwagę na występujące objawy. Aby wykluczyć zakażenie koronawirusem, można wykonać szybki test lub test PCR. Natomiast w przypadku każdego podejrzenia zakażenia należy zachować ostrożność w kontaktach z osobami w swoim otoczeniu oraz, jeśli to konieczne, izolować się do czasu wykluczenia ryzyka infekcji.
W przypadku ataku wirusów błona śluzowa dróg oddechowych reaguje stanem zapalnym. Górne i dolne drogi oddechowe są anatomicznie połączone i podobnie zbudowane pod względem sposobu działania, dlatego zakażenie górnych dróg oddechowych, takie jak nieżyt nosa i zapalenie zatok przynosowych, szybko obejmuje również oskrzela. W przypadku ostrego zapalenia oskrzeli uwalniane są substancje semiochemiczne, które dodatkowo podrażniają błonę śluzową oskrzeli. Ponadto nasila się produkcja śluzu, co może wywoływać mechaniczne podrażnienie gardła wywołujące kaszel. Odpowiedzialne za transport śluzu miliony rzęsek nie są już w stanie całkowicie go usunąć. W dalszej kolejności może dojść do skurczu mięśni oskrzeli. Poprzez skurcz mięśni i kaszel organizm próbuje pozbyć się śluzu.
Nasilenie i czas trwania zapalenia płuc zależą od czynników chorobotwórczych i stanu zdrowia pacjenta. Ogólnie można powiedzieć, że najcięższy przebieg ma zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym. Ważne jest, aby leczenie zapalenia płuc nadzorował lekarz. W przypadku osłabionego układu odpornościowego ryzyko zachorowania na zapalenie płuc jest duże. W 70% przypadków wywołują je bakterie, rzadziej wirusy lub grzyby. Jeżeli układ obronny jest osłabiony, zakażenie przedostaje się aż do pęcherzyków płucnych. Wywołuje to trudności z oddychaniem. Zapalenie płuc przebiega najczęściej z gorączką, dreszczami i bólem w klatce piersiowej.
U osób z astmą oskrzela zbyt silnie reagują na substancje wdychane z powietrzem. W przypadku astmy alergicznej są to takie alergeny jak sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego lub pyłki.

Istnieje wiele przyczyn astmy: predyspozycje genetyczne, alergie lub zaburzenia psychosomatyczne. Podczas ataku astmy drogi oddechowe ulegają zwężeniu, co chorzy odczuwają tak, jakby kończyło im się powietrze. Nagle występują u nich duszności i strach przed uduszeniem. Atakowi astmy mogą towarzyszyć szmery oddechowe, kaszel, odkrztuszanie plwociny oraz uczucie ciasności i ucisku w klatce piersiowej.

Osoby chorujące na astmę powinny być pod opieką lekarza.  Ważne jest, aby lekarz odpowiednio wcześnie wdrożył leczenie astmy oraz aby pacjenci je stosowali, ponieważ astmę można łatwo kontrolować farmakologicznie.

Długotrwały stan zapalny płuc może wiązać się z występowaniem POChP (przewlekłej obturacyjnej choroby płuc). W takim przypadku drogi oddechowe są przez cały czas objęte stanem zapalnym i zwężone. POChP nie jest chorobą uleczalną, dlatego ważne jest, aby uzgodnić z pulmonologiem metodę leczenia dopasowaną do sytuacji życiowej danego pacjenta.

Jak mogę zapobiegać występowaniu kaszlu?

Wszyscy chcielibyśmy, aby przeziębienie nas omijało. Na szczęście istnieją działania, które możemy podjąć, aby cieszyć się zdrowiem.

Oto nasze najlepsze wskazówki, jak zapobiegać występowaniu kaszlu:

  • Przestrzegać ogólnych zasad higieny. Myć dokładnie ręce, najlepiej mydłem w płynie z podajnika. Do suszenia rąk zaleca się ręczniki papierowe. Więcej informacji na temat ogólnych zasad higieny można znaleźć tutaj.
  • Nie przechładzaj ciała. A w razie przemoczenia do suchej nitki wziąć ciepły prysznic i napić się ciepłej herbaty
  • Nie grzać zbyt mocno i regularnie wietrz. Pojemnik z wodą na kaloryferze nawilża powietrze w pomieszczeniu i zapobiega wysychaniu błon śluzowych
  • Jeść pełnowartościowe posiłki bogate w witaminy. Pić 2–3 litry płynów dziennie, najlepiej w postaci wody niegazowanej, rozcieńczonych soków owocowych lub herbat ziołowych. Unikać alkoholu i nikotyny.
  • Redukować stres i regularnie pozwalać sobie na chwilę relaksu i spokoju. Pomocne może być również prowadzenie regularnego trybu dnia
  • Regularny ruch, jazda na rowerze, bieganie, pływanie – uprawianie sportu dowolnego rodzaju pozwala zachować kondycję i wzmacnia układ odpornościowy. Korzystny wpływ na zdrowie ma również prysznic naprzemiennie zimną i ciepłą wodą oraz sauna.

Kaszel: Kiedy udać się do lekarza?

Niżej wymienione objawy powinien ocenić lekarz:

  • ostre ataki kaszlu i wysoka gorączka
  • plwocina o żółtawym zabarwieniu
  • ropna lub krwista wydzielina
  • kaszel utrzymujący się przez dłużej niż osiem tygodni
  • ból, podczas oddychania, szmery oddechowe, świszczący oddech
  • silne duszności przy wysiłku
  • brak poprawy po wdrożeniu leczenia
  • kaszel u dzieci w wieku poniżej 1 roku życia
  • długo utrzymujące się dolegliwości, czyli więcej niż pięć okresów kaszlu w ciągu ostatnich 24 miesięcy.

Jednak nie należy się martwić na zapas –w większości przypadków kaszel nie wiąże się z żadną poważną chorobą i u zdrowych osób zazwyczaj ustępuje po kilku tygodniach. Jeżeli nasilone objawy utrzymują się przez dłuższy czas, należy zgłosić się do lekarza w celu wykluczenia poważnej przyczyny.

1 IQVIA PharmaTrend, Absatz, MAT 12/22
2 Schaefer A. et al., Pharmazie 2016; 71(9): 504–509.
3  Lang et al., Planta Medica 2015, 81(12/13), 968-974.